مدیر مدرسه نوشته جلال آل‌احمد انتشارات جامی و مصدق

معرّفی کتاب "مدیر مدرسه " اثر « جلال آل احمد »

مدیر مدرسه نوشته جلال آل احمد در سال 1337 به چاپ رسید. در این کتاب با معلّمی همراه می شویم که از درس، تدریس و کار با دانش آموزان خسته شده است به همین خاطر قصد دارد با استفاده از رانت و رشوه موقعیت خود را تغییر داده و به عنوان یک مدیر در مدرسه ای دور افتاده، کارش را از سر بگیرد. او که برای تجربه روزهای بی دردسر، آسودگی و داشتن درآمد بیشتر این کار را انتخاب کرده بود، در این منصب با مشکلات بسیاری رو به رو شد. مدیر مدرسه قصد داشت تا با کنار گذاشتن بی تفاوتی، درخت سنت های پوسیده را قطع کند و به جای آن نهال ارزش های نو را بکارد تا از این طریق تحولی در مدرسه ای که مدیر آن است ایجاد کند اما در نظام موجود و شرایط محیطی آن زمان امکان اصلاح و تغییر وجود نداشت...
مدیر مدرسه که نقطه آغازی در داستان نویسی جلال است، دارای دورنمایی اجتماعی است که از طریق آن سعی کرده تا به معضلات جامعه و مشکلات موجود در نظام تعلیم و تربیت وقت که خود عضوی از آن بود، بپردازد. همچنین او در این کتاب به تمام ناهنجاری ها و خلاف های اداری موجود اعتراض می کند و سعی در ارائه نمایی از آن دارد.

دیگرانِ مهم درباره کتاب چه گفتند؟

•    محمد علی جمالزاده، پدر داستان نویسی نوین ایران، در نقد و تقریظ مدیر مدرسه و هم در تحسین زبان ساده آن اینگونه می نویسد: در باب زبان و انشای کتاب، همین قدر می‌گویم که تمام کتاب به زبان مکالمه و محاوره و به قول اصفهانی ها اختلاط نوشته شده؛ شیرین و دلنشین است و دارای چنان سرعت و ایجاز و به قدری آمیخته با طعن و طنز که می‌توان آن را انشای کاریکاتوری خواند.
•    مایکل کریک هیلمن (Michael Craig Hillmann)، نویسنده، محقق، ایران شناس و استاد مطالعات ایران در دانشگاه تگزاس، کتاب مدیر مدرسه را پر مخاطب ترین و تحسین شده ترین اثر در میان رمان های منتشر شده جلال آل احمد می داند.
•    سایت " ویکی ادبیات " طی مقاله ای بدین صورت به توصیف "مدیر مدرسه" آل احمد پرداخته است: 
"مدیر مدرسه" یک رمان واقع‌گراست و از واقعیت‌هایی سخن می‌گوید که در کتاب‌های تاریخی کمتر دیده می‌شوند. مدیر مدرسه تاریخ نانوشته نظام تعلیم و تربیت در ایران در دهه سی و چهل است. وضعیت دستگاه بروکراسی، اصطلاحات عامیانه مردم آن زمان و دردهای مردم کوچه و بازار. کتاب تاریخ جلال یک فرق اساسی با کتاب‌های تاریخی دیگر دارد. کتاب تاریخ جلال را فاتحان ننوشته‌اند، همچنین شرق‌شناسان غربی نیز این کتاب را روایت نکرده‌اند. راوی مدیر مدرسه‌ای است که با گوشت و خون خود دردهای مردم را چشیده و بین اتاق‌های مختلف وزارت فرهنگ پاسکاری شده. به نظر می‌رسد در این دوره و زمانه که مردم تنها چیزی که از تاریخ شنیده‌اند، کوروش کبیر است و خدمات رضاخان. بد نیست نیم نگاهی هم به مدیر مدرسه بیاندازند و پای درد و دلی مدیری بنشینند که تاریخ را روایت می‌کند. "مدیر مدرسه" یک فایده دیگر هم دارد. آدم می‌فهمد زبان فارسی و به خصوص زبان گفتار چه قدر زود تغییر می‌کند، مدیر مدرسه به زبان عامه مردم شصت سال قبل سخن می‌گوید."

بخشی از کتاب

در زیر بخشی از متن کتاب اینگونه آمده است:
از در که وارد شدم، سیگار دستم بود و زورم آمد سلام کنم. همینطوری دَنگم گرفته بود قٌد باشم. رییس فرهنگ که اجازه‌ی نشستن داد، نگاهش لحظه ای روی دستم مکث کرد و بعد چیزی را که می نوشت تمام کرد و می‌خواست متوجه من بشود که رونویس حکم را روی میزش گذاشته بودم. حرفی نزدیم. رونویس را با کاغذهای ضمیمه اش زیرورو کرد و بعد غبغب انداخت و آرام و مثلا خالی از عصبانیت گفت:
_ جا نداریم آقا. این که نمی شود! هر روز یک حکم میدن دست یکی و می فرستنش سراغ من... دیروز به آقای مدیر کل...
حوصله‌ی این اباطیل را نداشتم، حرفش را بریدم که:
_ ممکنه خواهش کنم زیر همین ورقه مرقوم بفرمایید؟
و سیگارم را توی زیر سیگاری براق میزش تکاندم. روی میز پاک و مرتب بود. درست مثل اتاق مهمان خانه‌ی تازه عروس ها. هر چیزی به جای خود و نه یک ذره گرد. فقط خاکستر سیگار من زیادی بود. مثل تفی در صورت تراشیده ای... قلم را برداشت و زیر حکم چیزی نوشت و امضا کرد و من از در آمده بودم بیرون. خلاص. تحمل این یکی را نداشتم. با اداهاش. پیدا بود که تازه رئیس شده. زورکی غبغب می انداخت ‌و حرفش را آهسته توی چشم آدم می‌زد. انگار برای شنیدنش گوش لازم نیست. صد و پنجاه تومان در کارگزینی کل مایه گذاشته بودم تا این حکم را به امضا رسانده بودم. توصیه هم برده بودم و تازه دو ماه هم دویده بودم. مو لای درزش نمی‌رفت. می‌دانستم که چه او بپذیر چه نپذیرد، کار تمام است.

درباره « جلال آل احمد »

جلال آل احمد معلّم، اندیشمند، نویسنده، مترجم و منقد ادبی ایرانی متولد آذر ماه 1302 در محله سیّد نصر الدین شهر تهران است. او بعد از اتمام دبستان با مخالفت پدر نسبت به ادامه تحصیل، مجبور به کار در بازار شد ولی از آنجایی که دارالفنون دوره شبانه روزی تدریسش را آغاز کرده بود، با شرکت در آن به دور از چشم پدر تحصیل در دوره دبیرستان را به پایان رساند. از آنجایی که آل احمد در خانواده ای مذهبی بزرگ شده بود، پدرش او را برای فراگیری علوم دینی به شهر نجف فرستاد اما دیری نپایید که جلال به ایران بازگشت و به عضویت حذب توده رسید. او در سال 1322 برای تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی وارد دانشسرای عالی تهران شد حتّی به دوره دکتری هم رسید اما در پایان انصراف داد. او در این دوره با نوشتن و انتشار مجموعه داستان « دید و بازدید » داستان نویسی را آغاز کرد. آل احمد در سال 1326 و هم زمان با کناره گیری اش از حزب توده دوّمین کتاب خود با نام « از رنجی که می بریم » را با محوریت روایت هایی از شکست مبارزاتش در این حزب به چاپ رساند. بعد از این ماجرا او مدّتی با سکوت به نویسندگی پرداخت و خود را از دنیای سیاست دور نگه داشت. آل احمد در سال 1327، با اوّلین زن داستان نویس ایرانی یعنی سیمین دانشور آشنا شد و با وجود مخالفت های خانواده با او ازدواج کرد. سیمین همیشه همراه خوبی برای جلال بود و آرامش را به زندگی او آورد. آنها در زمینه نویسندگی همیشه مشوّق یک دیگر بودند و این مسئله خود باعث پیشرفت این دو هنرمند در عرصه نویسندگی شد. امّا سکوت سیاسی جلال طولانی نشد و او در پایان دهه 30، به طرفداری از " محمّد مصدق " و در جریان ملّی شدن صنعت نفت به میدان آمد. فارغ از فعالیّت های سیاسی این نویسنده باید گفت که آداب و رسوم، مسائل اجتماعی و سیاسی روز همیشه دغدغه او بوده به طوری که قلمش به شدت متأثر از آن است. آل احمد علاوه بر آثار تألیفی سعی کرد جامعه ادبیات ایران را با نویسندگان بین المللی چون آلبر کامو، آندره ژید و سارتر آشنا کند از این رو میان فعالیت های او ترجمه کتب معروف خارجی نیز به چشم می خورد. او که ادامه دهنده راه و پیرو سبک جمالزاده و صادق هدایت است تأثیر به سزایی بر نادر ابراهیمی و غلامحسین ساعدی داشته است. متأسفانه جلال آل احمد نویسنده پرکار ایرانی عمر طولانی نداشت و در نهایت در 18 شهریور سال 1348 یعنی زمانی که تنها 45 سال داشت، چشم از جهان فروبست. 

از دیگر آثار " جلال آل احمد "

تألیف:
•    دید و بازدید؛
•    از رنجی که می‌بریم؛
•    پنج داستان؛
•    نفرین زمین؛
•    سنگی بر گوری؛
•    نون والقلم؛
•    مدیر مدرسه؛
•    سرگذشت کندوها؛
•    زن زیادی؛
•    سه تار.
سفرنامه‌ها:
•    اورازان؛
•    تات‌نشین‌های بلوک زهرا؛
•    جزیره خارک درّ یتیم خلیج فارس؛
•    خسی در میقات؛
•    سفر به ولایت عزرائیل؛
•    سفر روس؛
•    سفر آمریکا؛
•    سفر فرنگ.
ترجمه:
•    چهل طوطی، قصه‌های کهن هندوستان (با سیمین دانشور)؛
•    عبور از خط اثر ارنست یونگر (با محمود هومن)؛
•    مائده‌های زمینی اثر آندره ژید (با پرویز داریوش)؛
•    کرگدن اثر اوژن یونسکو؛
•    بازگشت از شوروی اثر آندره ژید؛
•    دست‌های آلوده اثر ژان پل سارتر؛
•    سوء تفاهم اثر آلبر کامو؛
•    بیگانه اثر آلبر کامو (با خبره‌زاده)؛
•    قمارباز (رمان) اثر فئودور داستایفسکی؛
•    محمد و آخرالزمان اثر پل کازانوا؛
•    عزاداری‌های نامشروع اثر محسن امین.

نسخه های متعدد از کتاب " مدیر مدرسه "

این کتاب تا به امروز توسط انتشارات مختلفی به چاپ رسیده که در زیر تعدادی از آنان درج شده است:
•    انتشارات مجید؛
•    انتشارات فردوس؛
•    انتشارات جامه داران؛
•    انتشارات جامی (مصدق)؛
•    انتشارات امیرکبیر؛
•    انتشارات هنر پارینه.